Bona lingvoを読む（エスペラント）

Kartezio estis franco, kaj liaj ideoj pli influis la francan kulturon ol la aliajn (sed la plimulto el la postaj plej influaj filozofoj, kiuj iris similan vojon, portante pensadon pli supren ol ĉion alian, estis germanoj; sekve, la germana kulturo simile ĉefvalorigis la maldekstracerbajn funkciojn: pensado, disciplino, rigoro, pedanta precizeco alte rolas tiugente). Nu, la franca pensmaniero ludis aparte gravan rolon en nia lingvo. Tio okazis parte, verŝajne, pro la prestiĝo, kiun la franca kulturo havis fine de la pasinta jarcento, kaj parte pro tio, ke francoj fariĝis tre gravaj en la movado ekde la komenco de la nuna. Ne hazarde la unua kongreso okazis en Francio, kaj la dua en franclingva urbo. Ankoraŭ nun, franclingvanoj estas strange multnombraj en la Akademio. La ĉefredaktoroj de niaj plej prestiĝaj vortaroj, Plena Vortaro kaj Plena Ilustrita Vortaro, estas francoj. Franco kunaŭtoris Plenan Analizan Gramatikon.

デカルトはフランス人であり、また彼の思想は他の思想よりもフランス文化により影響を与えてきました（しかしその後のもっとも影響力のある哲学者たちは、他の全てのものよりも思考を上位にもって行こうとして、同じような道を歩んできましたが、彼らの多くはドイツ人でした。従って、ドイツ文化は同じく、左脳の機能に主な価値をおきました。すなわち、思考、規律、厳格、些事にこだわることが、その民族において高度に役割を演じてきたのです）。ところで、そのフランスの思考方法が、その言語（エスペラント）の中で特に重要な役割を果たしてきました。そのことは、過去数世紀の最後にフランス文化が持つに至った、おそらくはその名声が原因となって、起きたものでした。また、フランス人たちが、現在の（エスペラント）運動の初めからその中で、かなり重要であったことも、一因でした。エスペラントの第一回大会がフランスで催され、第二回大会がフランス語が話されている都市で、開催されたことは偶然ではありません。現在もまだ、フランス語を話す人たちが奇妙なことにアカデミーの中で多数を占めているのです。もっとも権威のある辞書「完全エスペラント辞典（PV）」と「完全図解エスペラント辞典（PIV）」の主な編集者はフランス人たちでした。フランス人が「エスペラント完全分析文法（PAG）」を共同で執筆しました。

prestiĝa

威信のある

---

Nu, la francoj aliras sian lingvon, kaj do lingvojn ĝenerale, malsame ol la plimulto el la aliaj popoloj. Franca infanedukado ege emfazas la neceson uzi pri ĉio la “ĝustan terminon”. Kaj ie, en la subkonscio de l' francoj, flagras la ideo, ke la spontana vorto, la infane kreita, ne estas la ĝusta, ĉar ĝi sonas tro simple.

ところでフランス人たちは、自らの言語にも取り組み、他の大多数の諸民族とは違って、諸言語にも普通に取り組んでいます。フランスの幼児教育は全ての面において「正しい専門用語」を使う必要性をかなり強調しています。フランス人の潜在意識のどこかに、自然に発生してきた言葉、子どもが創りだした言葉は、あまりに単純すぎるので正しい言葉ではない、という思いがあるのです。

aliri

近づく、取り組む

spontana

自然に起こる

---

Dum la lasta somero, mi ĉeestis jenan scenon, kiu verŝajne estus neimagebla en alia lando ol Francio. Mia edzino kaj mi gastis ĉe terkulturisto, samtempe vinproduktisto, viro klera, kiu pasigas multan tempon surtraktore kaj mane laboranta, sed kiun ankaŭ karakterizas alta intelekta nivelo kaj ekonomi-konscia maniero prizorgi sian bienon. Ni parolis pri la vetero kaj lia edzino diris: “Mi aŭdis ĉe la radio, ke la nulopunkto troviĝas je alteco de 4000 metroj”. Ekkoleris la viro kaj diris: “Min incitas via maniero neniam uzi la ĝustan vorton. Se vi parolas pri izotermo diru izotermo, ne nulopunkto.” Certe troviĝis, baze de tiu reago, ia geedza konflikto, sed en kiu lando edzo ema riproĉi sian edzinon elektus kiel pretekston la neuzon de komplika, scienca vorto en plej banala interparolo privetera?

最近の夏、フランス以外の国ではおそらく想像できない次のような場面に出くわしました。私と妻は、農家のお家に宿泊しました。その人は同時にワイン製造者でもあり、教養のある男性です。彼は手作業をしながら、多くの時間をトラクターに乗って過ごしていますが、自らの地所を運営するために経済的な方策を持ち、高い知性の持ち主です。私たちは天候について話していると、彼の妻は、「ラジオで聞いたんですけど、４０００メートル上空には何の点もないんですって」といいました。するとその男性が怒りだして、「いつも、お前は、正しい用語を使わない、腹がたつ。等温線について話すんだったら、等温線と言え。点なしなんでいうな！」と言ったのです。その反応の基本には、確かに、ある種の夫婦げんかではあったけれども、夫というものは、自分の妻を咎める傾向があるものの、ごくありふれた天候の話の中で複雑で科学的な用語を使わなかったことを口実に選ぶような夫は、どの国にもいないでしょう。

surtraktore =(sur / traktor / e)	トラクターの上で
izotermo	等温線

---

Jen alia ekzemplo. Tuj post la dua mondmilito, Belgio kaj Svislando havis pli altan vivnivelon ol Francio, kaj, kontraste kun tiu, disponis dolarojn, kiuj ebligis importi multon el Usono. Inter la novaj varoj, kiuj tiel atingis ilin, troviĝis la unuaj magnetofonoj. Kaj en Svislando kaj en Belgio, franclingvanoj nomis ilin enregistreurs, ĉar la funkcio de tiuj aparatoj ja estas enregistrer (‘registri’; tiun vorton oni uzis por surdiskigo). Se riskis okazi konfuzo kun alia tipo de “registrilo”, oni diris enregistreur magnétique.

Kaj jen post kelkaj jaroj similaj aparatoj fine aperis en Francio. La francoj, ignorante jam radikiĝintan lingvouzon en du franclingvaj regionoj – tri, fakte, ĉar en Kanado oni uzis enregistreuse – organizis fakkunvenojn por diskuti pri la termino kaj akuŝis je magnétophone, bela sciencosona vorto, kies ĉefa kvalito estis verŝajne, ke ĝi estis ne tuj komprenebla – kontraste kun enregistreur – kaj do pli probable respondis al la nekonsciaj kriterioj de “la ĝusta termino”.

別の例もあります。第二次世界大戦が終わってすぐの頃は、ベルギーとスイスの方がフランスよりも生活水準がたかったし、フランスに比べて、アメリカから多くの物資を輸入できるドルも自由に使うことができました。彼らのもとに届いた新しい商品の中に紛れて、最初のテープレコーダーがありました。スイスとベルギーでは、フランス語話者たちはそれを「enregistreur（記録装置）」と名づけたのです。なぜなら、「 enregistrer」（記録するという意味。この単語はレコードに吹き込むために使われます）は、その装置の機能だったからです。もし他の「記録機」の類（たぐい）と混同する危険があれば、「enregistreur magnétique（磁気的記録装置）」と言いました。

そして数年後ついに、同じような装置がフランスにも出てきました。フランス人たちは、すでに二つのフランス語圏（実際はカナダでも「enregistreuse」をつかっていたので三つのフランス語圏）で根付いて使われてた単語を無視して、その専門用語について討議するための専門家会議を組織したのです。そしてとても科学的に聞こえる「magnétophone」を生み出したのです。その単語の特徴はおそらく、「enregistreur」と対比してすぐに理解できないものの、「正しい用語」への無意識的な判断基準に、もっと満足させるものだったかもしれません。

kontraste kun

〜と対比して

magnetofono

テープレコーダー

---

En Francio, do, kiam infano uzas “neĝustan terminon”, oni korektas ĝin. Tio kredigas al ĝi, ke nur unu vorto estas uzebla por unu koncepto, aŭ ke, se ĝi uzos vorton kun pli vasta signifo, ĝi eraros, ĝi agos malbone. Tial konceptoj, kiuj alipopole inkluziviĝas, ruspupe, unu en la alian, staras aparte kaj kontraste en la franca menso. Anstataŭ inkluzivi, la francoj kontrastigas.

従ってフランスでは子どもが”間違った用語”を使うと、直されます。そのことで、子どもに対して、一つの単語だけが一つの概念のために使うことができ、もしそれを広い意味で使うなら、それは良くないおこないだということを、信じさせるのです。それ故に、他の国民だったら、ロシアの人形（マトリョーシカ人形*1）のように相互に包含しあっている概念は、フランス語では個別に対比されている状態にあるのです。（意味を）含める代わりに、フランス人たちは（意味を）引き立たせるのです。

kontrastigi

対照させる

---

Ekzemple, kiam franca infano, ekvidinte unuĝiban kamelon, krias: “Oh! Un chameau!” (‘Ho! Kamelo!’), la patro tuj korektas: “Ce n'est pas un chameau, regarde, il n'a qu'une bosse, c'est un dromadaire” (‘Ne estas kamelo, rigardu, ĝi havas nur unu ĝibon, estas dromedaro’). En la aliaj gentoj, la kategorio “kamelo” inkluzivas la subkategorion “dromedaro”. (Rigardu la desegnaĵon sur la pakoj de Camel-cigaredoj.) Ne ĉe la francoj. Tie, la dromedaroj ne estas kameloj, ili, pro la eduksistemo, fiksiĝas en la menso precize kiel io kontrasta al kameloj, kiel io atentinde plej nekamela: “Ne estas kamelo, estas dromedaro.” (En alia popolo, patro deziranta klerigi dirus: “Ho jes, kamelo! Tian unuĝiban kamelon oni nomas dromedaro”). Kiel ofte, la spontane uzata vorto facile prononceblas (chameau elparoliĝas /ŝamó/), dum la altrudita de la gepatroj estas pli komplika: plia ekzemplo, ke “la ĝusta termino” devas soni barbare.

例えば、フランスの子どもがヒトコブラクダを見て、「Oh! Un chameau!」（おや、ラクダだ！）と叫んだ時、そのお父さんはすぐに、「“Ce n'est pas un chameau, regarde, il n'a qu'une bosse, c'est un dromadaire」（ラクダじゃないよ、よく見なさい、コブが一つしかないのだから、ヒトコブラクダだよ）と訂正するのです。他の民族では、ラクダの範疇は、そのサブカテゴリーのヒトコブラクダを含んでいます。（キャメル（CAMEL）タバコのパッケージを見て下さい）フランスではないのです。フランスでは、ヒトコブラクダはラクダでないし、教育システムのせいで、それらは、ラクダに対するものとして、特に注目して非ラクダとして、正確に精神の中で固定化しているのです。つまり「ラクダではなく、ヒトコブラクダなのです。（他の民族なら、啓発を望んでいるお父さんは「おや、そうさ、ラクダだよ！あんな一つのコブをもったラクダをヒトコブラクダと名づけたんだよ」と言うかもしれませんが…）
たいていは、自発的に使われている単語は発音しやすいのです（「chameau」は「ジャモー」と発音します）、一方、両親から押し付けられた単語はもっと煩わしく。実際に『正しい専門の用語』は粗野に聞こえるに違いありません、

unuĝiba kamelo

一つのコブを持ったラクダ

dromedaro

ヒトコブラクダ

altrudita

押し付けられた

---

Nuntempe, se usonano diras al mi “It is recorded on tape” (‘ĝi estas registrita sur bendo’), li plej probable parolas pri kasedo. Tape, ‘bendo’, inkluzivas la bendojn aranĝitajn en maldika skatoleto tiamaniere, ke la du bobenoj ne apartiĝas (alivorte, en kasedo). Ĉe francoj, la vorto bande ne inkluzivas la bendojn enkasedajn. Se vi diras “enregistré sur bande”, franco bildigas al si unusolan bobenon, kies bendon vi povas tuj mane tiri kaj malvolvi, kaj kiun vi devas mem alkroĉi al malplena bobeno. Se temas pri bendo enkaseda, vi devas nomi ĝin cassette, kaj franco normale eĉ ne pensas pri tio, ke la aĵo en ĝi fakte estas bande. Kiam la koncepto “kasedo” aperis, anglalingvanoj ĝin inkluzivis en la pli vastan koncepton “bendo”, francoj ĝin kontrastigis al ĝi.

現在のことですが、米国人が私に「“It is recorded on tape.」（それはテープに記録されているよ）と言う時は、たいていカセットのことを言っているのです。「tape」（テープ）という単語が、別々の二つのリールがない方式の小さなケース（カセットテープのこと）の中で配置されたテープのことも含んでいるのです。フランスでは、「bande」という単語はカセットの中のテープを含んでいません。もし、あなたが「enregistré sur bande」（テープに録音する）と言うなら、フランス人は一つの独立した録音テープを思い描きます。そのテープを自分の手で引き出してほどき、そして自分自身で空のリールの方に引っ掛けなければならないとイメージするんです。もし、カセットの中のテープを言うならば、あなたはそれを「cassette（カセットテープ）」と言いますが、フランス人は普通にカセットの中の物はテープと考えないのです。「カセット」という概念が現れた時、英語話者たちはそれを「テープ」という広い概念の中に包含してしまいましたが、フランス人たちは「カセット」を「テープ」と対照させたのです。

kasedo

カセットテープ

bobeno

糸巻き、リール

---

La franca maniero procedi, kiu radikas en la sistemo kartezia (Kartezio ja emfazis la neceson rezoni per ideoj klaraj kaj apartigitaj), ial transformiĝinta al io pedante aplikenda, rajtas je respekto. Fakte, lingvo tiagrade enplektiĝas kun penso, ke pensi laŭ la inkluziva sistemo estas por multaj francoj tre malfacile, se ne diri neeble. Kiam mi klarigas al franco, ke la objekto, kiun li nomas fauteuil (‘brakseĝo’, ‘apogseĝo’) estas iu formo de seĝo, kaj ke usonano povas nomi ĝin chair, ‘seĝo’, sen la precizigaj vortoj (la preciza esprimo estas armchair, overstuffed chair, easy chair aŭ comfortable chair), tre ofte venas la reago: “Sed fotelo ne estas seĝo!” Rigardante brakseĝon, multaj francoj ne povas imagi, ke oni povas klasi tiun meblon inter la seĝojn: ĝi estas io alia, apartenanta al tute malsama kategorio.

デカルトシステムの根付いているフランスの処理方式（デカルトは明確で区分された観念を使って論理する必要性を強調していました）は、どういうわけか枝葉末節にこだわって当てはめたものに変形されてはいるものの、尊重されてしかるべきです。実際に、言語はその段階で、「包含システムに従って思考することは、いうなれば、ほとんどのフランス人にとってはとても難しいことである」という考えを組み入れているのです。私がフランス人に対して、「fauteuil」（肘掛け椅子）と呼んでいる対象物は椅子の形態であり、そして米国人は明確な単語なしにそれを「椅子」と呼んでいると説明するとき、しばしばこんな反応を見せます。「でも、肘掛け椅子は椅子じゃないよ」と。多くのフランス人が肘掛け椅子を見ても、椅子の中に混じっているその家具（肘掛け椅子）を分類するイメージがもてないのです。これは、まったく異なったカテゴリーに属した別物なんだと、思うのです。

pedante

枝葉末節にこだわって

---

Sed la fakto, ke iu pensmaniero respektindas, ne signifas, ke ĝi estas oportuna. Por intergenta lingvo, la franca sistemo ja alportas kun si seriozajn malavantaĝojn.

しかし、ある思考法式が尊重にあたいするという事実は、それが便利であるということを意味するものではありません。部族間言語として、フランス語システムは、続けざまの不利益を自らにもたらしているのです。

malavantaĝo

不利な立場