Bona lingvoを読む（エスペラント）

La bezono, ke franca koncepto plej ekzakte esperantigeblu, ligita al nekompreno pri er-kombina sistemo grandparte bazita sur inkluzivado, kaj ne sur kontrastado, naskis tendencon alpreni novajn radikojn, dum ekzistis kunmetaĵo aŭ derivaĵo perfekte taŭga por esprimi la koncernan ideon.

より正確にエスペラント訳可能であるはずとのフランス流の世界観からくる要望が、対照的方法ではなく大部分が包括的方法に基づく要素結合体系についての無理解に結びついて、関係する概念を表現するためにぴったり合った造語や派生語があるにも関わらず、新しい語根を採用する傾向性を生み出してしまったのです。

Tiu tendenco estas des pli bedaŭrinda, ĉar malsamaj lingvoj ofte sekvas similajn vojojn por kunmete vortfari. Ni vidis ĉi-supre, ke rilate al la divido en konceptojn, kulturoj ege diferencas, sed rilate al vortfarado ili ofte tre similas inter si: estas do io universala en la maniero konverĝi al unu nova koncepto deirante de du aŭ pluraj antaŭe formitaj. Alivorte, lingvoj el plej malsamaj familioj ofte sekvas egalajn modelojn en la kunmeta procezo.

異なる言語が組み合わせによる造語のために同じような方法に従っているのに、この傾向は、なおさら残念なことです。概念への配分に関係して、文化はかなり異なるものの、造語方法に関しては、とても相似しているのです。すなわち、以前に形成された複数の概念から離れて、一つの新しい概念に集中するために普遍的な何かがあるのです。言い換えれば、複数の異なった諸言語グループの多くは、組み合わせ手続きの中で、一様な方法に従っています。

Ekzemple tri malsamfamiliaj lingvoj povas esprimi la koncepton “bela”, rilate al homo, per kombino de la eroj “bona” kaj “rigardi”: en la angla oni diras good-looking (< good, ‘bona’, look, ‘rigardi’, ing, multfunkcia finaĵo), en la ĉina haokan (< hao, ‘bona’, kan, ‘rigardi’), en la hebrea tov-mar'e (< tov, ‘bona’, mar'e, ‘rigardo’). Saman paralelecon oni retrovas en la hebreaj kaj ĉinaj nomoj de la manĝoj: la hebreaj aruĥat-boker kaj aruĥat-erev ekzakte respondas, respektive, al la ĉinaj zaofan kaj wanfan, al la esperantaj matenmanĝo kaj vespermanĝo. Tria ekzemplo: la vorto ‘hospitalo’, ‘malsanulejo’, rezultas el sama kunmeto en la tri historie senrilataj lingvoj germana (Krankenhaus < krank, ‘malsana’, Haus, ‘domo’), hebrea (bet-ĥolim < bet, ‘domo’, ĥolim, ‘malsanuloj’) kaj malaja-indonezia (rumah sakit < rumah, ‘domo’, sakit, ‘malsanuloj’).

例えば、3つの異なったグループの諸言語には、『良い』と『見なす』という要素を用いて、人間に関係して、『美しい』という概念の表現があります。英語では、「good-looking」（「good ＝ 良い」、「look ＝ 見える」、「-ing ＝ 多機能の語尾」)となり、中国語では「好看」（「好＝良い」、「看＝見える」）となり、ヘブライ語では「tov-mar'e」（「טוב（tov）＝良い」、「mar'e=見える」）となります。ヘブライ語と中国語の食事の名称の中には、同じ対応が見られます。ヘブライ語の「aruĥat-boker」と「aruĥat-erev」はそれぞれ中国語の「早餐」と「晚餐」に、エスペラントでは「matenmanĝo」と「vespermanĝo」に対応します。三番目の例として、「hospitalo」「malsanulejo」は、歴史的に無関係の3つの諸言語の結果です。ドイツ語（「Krankenhaus＝「krank　病気」、「Haus　家」）であり、ヘブライ語（「bet-ĥolim」＝「bet　家」、「ĥolim　病人」）であり、マレー語・インドネシア語（「rumah sakit」＝「rumah　家」、「sakit　病人」）です。

Por kompreni esprimojn tiamaniere formitajn, oni devas scii, ke vorto estas kvazaŭ la standardo aŭ ŝildo, kiu signas la teritorion, kaj ne la ĉirkaŭbarilo, kiu difinas ĝian tutan amplekson. Vortoj, kiel fervojo, orfiŝo, terpomo, flava febro, k.s. estas tute oportunaj, kvankam oni ne povas dedukti ilian signifon el la konsistigaj eroj. Ke ili ne starigas problemojn praktike, tion pruvas la fakto, ke oni neniam proponis neologismojn por ilin anstataŭi. La granda avantaĝo de tiaj formaĵoj estas, ke ili ege helpas memoron. Estas pli facile retrovi ion, kio situas je la interkruciĝo de du konataj vojoj, ol ion lokitan ie sur tereno, kie vojmontriloj mankas.

このように形成された表現を理解するために、語彙とはあたかもその領域を示す旗や看板のようなものだと、分からなければなりません。それは、広がりを定める周辺の障壁ではないのです。「fervojo（鉄道）」、「orfiŝo（金魚）」、「terpomo（じゃがいも）＝土 ＋ リンゴ」、「flava febro（黄熱病）」などは、構成された要素から、それらの意味を推理できないとはいえ、とても的を得たものです。代替する新語が提案されなかったという事実は、それらの語彙が実践的には問題がなかったことを証明しています。このような形態の大きな利点は記憶するのに大変に役立つということです。それは、道標がない場所のどこかにあるものよりも、知っている道の十字路にある何を見つける方が易しいのです。

Tiu sistemo, kiun ĉiu lingvo uzas, jen multe, jen malmulte, funkcias bone nur, se oni rezignas pedantecon. Foje mi defendis la uzon de la vorto terkulturisto, kiun mi taksas pli konforma al la spirito de esperanto ol agrikulturisto, necesiganta la iom pezan radikon agrikultur, kaj eĉ ol agrokulturisto, kiun mi sentas nenatura: mi dubas, ĉu la vorto agro vere apartenas al la “reala lingvo”; mi neniam aŭdis ĝin. Sed mia kunparolanto diris, ke ni bezonas alian vorton, ĉar multaj “agrikulturistoj” ankaŭ bredas bestojn kaj do ne estas ĝuste ilin nomi laŭ nura terlaboro.

それぞれの言語が使っているこのような体系は多かれ少なかれ、学者気取りの態度を放棄さえするならば、よく機能するのです。以前に私は「terkulturisto」（地を耕す人）という単語を弁護したことがありました。それは、少し重い語根「agrikultur」（農業）を必要とする「agrikulturisto」（農業者）よりも、また、不自然だと私が感じる「agrokulturisto」（耕作人）よりも、エスペラントの精神に合致していると私が評価したものです。すなわち私は「agro」という語は«現実の言語»に属しているのかと疑っているのです。私は聞きたことがありません。しかし、私と話した人は、こう言いました。多くの「agrikulturisto（農業者）」たちは家畜を飼育しているし、「terlaboro（土労働)」だけに従うネーミングは正しくないので、別の単語が必要なんだよ、と。

Sed kial imagi, ke terkulturisto estas “nur kulturisto de tero”? La vorto estas la standardo, kiu konigas la teritorion, sed tiu povas esti multe pli vasta, ĝi tre bone povas inkluzivi ankaŭ bestobredadon. Se temas pri persono, kiu ĉefe bredas, kaj nur apude kulturas kampeton, ni nomu lin bestobredisto. En malsanulejo, krom malsanuloj troviĝas ampleksa alia personaro: kuraca, flega, laboratoria, administra, farmacia, ktp. La fakto, ke tiom da lingvoj uzas la kombinon “malsanuldomo” por signi hospitalon, montras, ke la sistemo tre bone povas funkcii allasante pli malpli vastan nedifinitan marĝenon.

しかし、「terkulturisto」が土の耕作者だけ意味するのだと、何故思うのでしょうか？この単語は、その領域を知らせる基準となりますが、もっと広いかもしれませんし、確実に動物の飼育も含んでいるかもしれません。もし、動物の飼育をして、その傍らで小さな畑を耕している人ならば、「bestobredisto」（家畜飼育者）と名づけましょう。「malsanulejo」（病院）には、病人以外にも、治療する人、看護する人、研究する人、管理する人、薬剤師など、包括的に他の人たちもいます。病院を示すために「malsanuldomo」（病人の家）という組み合わせを使う言語もあるという事実は、そのシステムが多少とも広く定まらない余白を容認しつつ、とても良く機能できているということを表しているのです。

La ĉefa karakterizo sufiĉas por nomi la tutan signifkampon, kiun, fakte, finfine difinos la lingvouzo. Esperanto aparte taŭge funkcias tiukampe, pro la distingo, kiun ĝi ofte faras, praktike, inter kunmetita vorto kaj, se tiel diri, vorto akompanata. Estas interese konstati, ke, tiurilate, ĝi funkcias kiel la ĉina. Ekzemple ni diras orfiŝo por nomi vivantan fiŝon kun ora, oranĝa aŭ ruĝa koloro. Se ni volas paroli pri juvelo el oro kun la formo de fiŝo, ni diras ora fiŝo. Tio perfekte paralelas la ĉinan: jinyu, ‘orfiŝo’, jinde yu, ‘ora fiŝo’, kaj, se mi ne eraras, ankaŭ la anglan, kiu distingas inter goldfish kaj golden fish. Simile, la vojo, sur kiu pasas trajnoj, nomiĝas fervojo (ĉine tielu) kaj se ni volus paroli pri netrajna vojo, kiu estus farita el fero, ni nomus ĝin fera vojo (ĉine tiede lu). Ke vortoj estas kunmetitaj, tio tute ne ĝenas ilian precizan signifon. La tuta ĉina medicina terminaro konsistas el kunmetitaj vortoj. Ĝi ne kreas komunikproblemojn, kiujn evitus la okcidenta greklatina fakterminaro.

主となる特徴は、全体の意味の範囲に名称を与えるのには十分です。その範囲は、実際に最終的なその言葉の使い方を決めるものです。エスペラントでは、組み合わせの単語と、いわゆる同伴単語との間で、実践的にしばしば作られる識別のために、その範囲で特に適切に機能しています。その関係で、これが中国語のように機能しているを確認することは、興味深いことです。例えば、金色や、オレンジ色や、赤い色のある生きた魚を、私たちは（エスペラントで）「orfiŝo」（金魚）といいます。もし、魚の形をした黄金製の宝飾品について言うならば、「ora fiŝo」と言います。これは、中国語「jinyu（金鱼）」と「jindeyu(金的鱼)」と類似していますし、もし、間違っていなければ、英語でも、「goldfish」と「golden fish」とも、類似してます。同じく、列車が通る道は、（エスペラントでは）「fervojo」であり、中国語では「tielu（铁路）」となります。もし、列車の道ではなく鉄製の道と言いたければ、（エスペラントでは）「fera vojo」と言います。中国語では「tie de lu（铁的路）」となるでしょう。単語とは組み合わされたものということは、その正確な意味を邪魔するものではありません。中国語のすべての医学専門用語は組み合わせの単語からなっています。それは、西洋のギリシャラテン語専門用語集が回避している伝達問題を生み出していないのです。

Eble iu kritikema leganto pensos: “Tiu aŭtoro kontraŭdiras sin. Li antaŭe diris, ke esperanto havas aliajn celojn kaj funkcion ol la naciaj lingvoj, kaj ke oni do ne uzu tiujn kiel modelojn por ĝi, sed nun li trovas, ke oni devus konformigi ĝin al nacia lingvo kiel la ĉina.”

たぶん、粗探し好きの読者は次のように考えるかもしれませんね。『彼は矛盾している。前に、エスペラントは民族語とは違った目的と機能を持っていおり、そのため、雛形ようなものは使われない、と言ったではないか。それなのに今は、中国語のような民族語に、合致させるべきだと、評価している』と。

Ne tion mi diris. Mi plu kredas, ke nia bona lingvo ne devas sekvi iun ajn nacian modelon: la ĉina formiĝis responde al la bezonoj de la ĉina popolo, same kiel la angla al tiuj de la brita, kaj la bezonoj, kiujn esperanto celas kontentigi, estas tute aliaj.

そんなことを私は言っていません。私たちの良き言語（エスペラント）は、いかなる民族語のモデルに従うべきでないと、私は思っています。中国語は、中国の人たちの必要に応じて形成されてきたのです。それは英国人の必要に応じて英語が形成されたと同じであり、エスペラントが満足させようとする必要は、全く違うものです。

Mi nur volas emfazi jenon: se ni vidas, ke io ekzistanta en esperanto dekomence kaj plene akorda kun ĝia spirito retroviĝas ankaŭ en alia lingvo, kaj tie montriĝas efika, ni povas pli klare konsciiĝi, el tiu ekstera kazo, ke la koncerna trajto nialingva ne estas manko, aŭ fuŝo, kiun necesus ripari. Eble eĉ ĝi estas altvalora riĉaĵo, kiun ni riskus neglekti pro troa koncentriĝo sur la modeloj, kiuj ĉirkaŭas nin.

私は次のことを強調したのです。すなわち、もし、エスペラントの中に初めから存在し、その精神に完全に調和している何かが、他の言語の中にも再発見され、そこで効果が明らかになったならば、関係ある言語の特徴は欠点あるいは、修繕する必要のあるバグではないと、外部の事例から、もっと明確に知ることができるからです。おそらく、それこそが貴重な財産なのです。私たちの周辺にあるモデルの中で、必要以上の集中のために、私たちはその財産をなおざりにする危険があるかもしれません。