Por pli bone kompreni fenomenon, utilas kompari. Kiam mi estis tradukisto, mi ofte miris pri la spiritdiferenco inter la diversaj lingvoj. Aperas, kvazaŭ ĉiu popolo nekonscie aplikus al komunikado kelkajn principojn, kiuj fakte regas la tutan lingvon. Por ne kompliki, mi limigos la ĉi-suban prezentadon je tri lingvoj: la angla, la franca kaj esperanto.

現象をより理解するためには、比較することが役に立ちます。私が通訳であった頃、多種多様な言語の中での精神の相違について驚かされたものでした。それぞれの民族はコミュニケーションに対して、その言語全体を実際に支配しているいくつかの原則を適用しているように見えました。複雑にしないために、私は、下記で説明することを、英語とフランス語とエスペラントの三言語に限定しましょう。

spiritdiferenco

精神の相違

---

Ni konsideru la anglan esprimon Japanese encephalitis vaccine, ‘japan-encefalita vakcino’. Oni tuj vidas, ke la angla uzas, por komuniki, la principon “elvoki”. La ĵus prezentita trivorto ja indikas al ni, ke temas pri io japana, pri la malsano “encefalito”, kaj pri vakcino. Sed neniu finaĵo aŭ vorteto helpas kompreni, kiel tiuj tri konceptoj rilatas inter si. La apudmeto de la tri estas supozata sufiĉa por komuniki la signifon: tiun ili kune nur elvokas. Persono, kiu ne konas la temon, povas miskompreni. Fakte, tiu estas reala ekzemplo, kiun mi memoras el la tempo, kiam mi reviziis tradukojn en Monda Organizo pri Sano. La tradukisto miskomprenis la anglaĵon kiel signifantan ‘japana encefalit-vakcino’, t.e. vakcino produktata en Japanio kontraŭ ĉiuj formoj de la malsano ‘encefalito’, dum temis pri vakcino produktata ie ajn kontraŭ la siaspeca malsano nomita ‘japana encefalito’.

英語の表現「Japanese encephalitis vaccine（日本脳炎ワクチン）」を考えてみましょう。英語は伝達するために「呼び起こし」という原則を使っていることがすぐに分かります。いま提示した三つの単語は、「日本の何か」「脳炎という病気」「ワクチン」について私達に示しています。しかしこの三つの概念がその中でどのような関係を持っているか、語尾も接辞も何もないので、何の理解の助けにもなりません。この三つの並置された単語は、その意味を伝えるために十分に仮定されています。すなわち、それらは互いに意味をただ呼び起こすだけしかしていません。この話題を知らない人は、誤解するかもしれません。これは、私が覚えている、世界保健機関で翻訳を校閲していた時代の実際の例です。その翻訳者は「日本の、脳炎ワクチン」つまり「脳炎という病気のあらゆる形態に抗する日本で生産されたワクチン」というように英語を誤解していたのです。実際は、「日本脳炎」と名付けられた独特の病気に抗する、任意のどこかで生産された、ワクチンが話題になっていたのでした。

supozi

仮定する

---

Multokaze, kiam la angla kontentiĝas per elvoko, la franca postulas plenan precizecon. La sola maniero francigi la ĉi-supran esprimon estas: vaccin contre l'encéphalite japonaise. La rilatoj inter la vortoj estas klare montritaj. La franca uzas ĉiujn eblajn rimedojn por sendubigi. Alia karakterizo ĝia estas, ke ĝi ne facile adjektivigas. Dum la angla donas adjektivan funkcion al substantivo per simpla antaŭmeto, kaj esperanto per -a, la franca estas senrimeda tiurilate: ĝi devas uzi substantivojn. Kelkfoje ĝi sukcesas, en tiaj esprimoj, uzi adjektivon, sed ofte tiu havas alian radikon ol la samsenca substantivo, kaj enmeto de prepozicieca prefikso estas postulata: flavfebra vakcino estas, en la franca, vaccin antiamaril, en kiu la prefikso anti transprenas la funkcion de la prepozicio contre en la sinonima esprimo vaccin contre la fièvre jaune.

多くの場合、英国人は呼び起こしで満足している時に、フランス人は完全な正確さを要求します。上記の表現をフランス語化するただひとつの方法は、「vaccin contre l'encéphalite japonaise」です。単語の関係が明確に表されています。フランス人は疑問を取り払うために可能なあらゆる方法を使います。フランス語の他の特性としては、簡単に形容詞化しているわけではないことがあります。英語は、ただ単語を前におくだけで名詞に対して形容詞的な機能を付加するのに対して、また、エスペラントは語尾の「-a」を使い、フランス語では、名詞を使わなければならないので、そのような関係での方策はありません。幾度かは、形容詞を使けれども、同義の名詞とは別の語根にしたり、必要な前置詞的な接頭辞を挿入したりする表現方法でうまく行きます。つまり、黄熱病ワクチンはフランス語では「vaccin antiamaril」ですが、この中で「anti」という接頭辞が同じ意味の表現「vaccin contre la fièvre jaune」の中での前置詞「contre」の機能を受け継いでいます。

kontentiĝi	満足する
transpreni	引き継ぐ

---

Kaj kio pri esperanto? La normala formo estas japan-encefalita vakcino. (Se temus pri vakcino produktata en Japanio kontraŭ ĉiuj encefalitoj, oni dirus japana encefalit-vakcino). Estas interese vidi, ke esperanto uzas la tri vortojn en la sama ordo, kiel la angla, kaj ke, samkiel tiulingve, ĝi ne bezonas enŝovi prepozicion. Sed ĝi sukcesas eviti la malprecizecon karakterizan pri la ŝekspira lingvo. Ĝi ne klarigas ĉion kiel la franca: ĝi fidas la intelekton de la leganto aŭ aŭdanto: se oni parolas pri malsano kaj vakcino, la lingvouzanto deduktos mem, sen plia precizigo, ke la vakcino utilas por protekti kontraŭ la malsano. Kontraste al la franca, ĝi do pli elvokas ol difinas. Sed kontraste al la angla, ĝi precizigas la rilatojn inter la vortoj: oni tuj scias, kio estas japana, ĉu la vakcino, ĉu la encefalito. Oni povus diri, ke la angla plene fidas la kuntekston aŭ la sciojn de la alkomunikato, ke la franca plene malfidas ilin, kaj ke esperanto fidas, ne la sciojn, sed la inteligenton: la kapablon dedukti.

それではエスペラントではどうでしょうか？普通の表現は「japan-encefalita vakcino」です。（もし、あらゆる脳炎に抗するワクチンで日本で生産されたものが題材になっているならば、「japana encefalit-vakcino」と言わなければならないかもしれません） エスペラントが英語と同じ語順で三つの単語を使い、前置詞挿入を必要としていないことは、興味深いことです。しかしそれは、”シェークスピアの言語（英語）”における独特な不正確さをうまく避けています。フランス語のようにすべてを説明しているわけでもありません。つまり、エスペラントは読者や聞き手の理解力を信頼しているのです。もし、病気とワクチンについて話をしているならば、エスペラントの使用者はもっと正確に言わなくても「そのワクチンはその病気に抵抗するために役に立つんだな」と、自分で推理するのです。フランス語と比べると、定義するよりも呼び起こしています。しかし英語と比べると、単語の関係を明確に述べています。すなわち、日本の何かであること、それはワクチンなのか、脳炎かのかと即時に理解するのです。このようにいうことができるかもしれません。英語は伝達するものの文脈か知識を完全に信頼しており、フランス語は全く信頼しておらず、エスペラントは知識そのものではなく、推理する能力という知性を信頼しているのだと。

encefalito

脳炎

---

Bele ekzempligas ĉi-lastan trajton la tabelvorta sistemo. Esperanto fidas, ke, egale ĉu vi estas eskimo aŭ aŭstralia praloĝanto, se vi komprenis la rilaton inter kiu, kio, kiam kaj neniu, nenio, neniam, sufiĉas instrui al vi kie por ke vi ne risku diri, ke ‘en neniu loko’ vortiĝas per neniom aŭ nenia: normala homa inteligento universale kondukas nur al nenie por tiu signifo.

すばらしい最後の例は相関語システムです。エスペラントは、あなたがエスキモーであろうがオーストラシアの原住民であろうが、「kiu, kio, kiam」と「 neniu, nenio, neniam」との関係を理解しているならば、「”en neniu loko”は”neniom”または” nenia”を使って表現する」などと言わないために、「kie」という単語をしっかり教えています。すわなち、普通の人間の知性は一般的にその意味として「nenie」に行き着くのですから。

praloĝanto

原住民

---

Funkciado de inteligento estas multe pli sennacia, kaj do tuthomara, ol enhavo de memoro. Unu el la aspektoj de komunikado, kia ĝin komprenas esperanto, estas strebado utili interpopole. Tial ĝi pli fidas inteligenton ol memoron.

知性の機能の働きは、記憶の内容よりももっと非民族的であり、全人類的なのです。エスペラントはコミュニケーションをどのように理解しているのかというもののひとつとして、民族間で役に立つための懸命の努力があります。つまり、エスペラントは記憶よりも知性をもっと信頼しているのです。

interpopole

民族間で

strebado

懸命の努力

---

Kaj pro tiu sama ĝenerala principo, kiu regas komunikadon nialingve, la ofte ripetata ideo, ke esperanto havu tiun aŭ tiun alian trajton, ĉar oni trovas ĝin en “la naciaj lingvoj” (fakte, ĝenerale temas nur pri kelkaj lingvoj aŭ pri nur unu lingvofamilio), miaopinie mistrafas: esperanto ne estas nacia lingvo, ne havas saman celon aŭ funkcion, ĝia kriterio de boneco do ne estos, kiagrade ĝi kapablas fari, kion faras nacilingvoj, sed kiagrade ĝi plenumas sian funkcion: esti peranto inter gentoj.

私達の言語でコミュニケーションを支配している一般的な原則の故に、「”民族語”の中で見出すのだから、エスペラントもあれやこれやの特色をもっているはずだ」という考えがしばしば繰り返されます（実際、一般的にいくつかの言語あるいはただひとつの言語グループが話題になっているのですが）。私から言わせれば、見当違いです。エスペラントは民族言語ではありませんし、同じ目的も機能もありません。エスペラントの良さの基準は、民族言語ができることをどの程度やれるのかではなく、自らの機能をどの程度実践するのかなのです。すなわち、それは部族間の仲介者であることです。

kiagrade

どの程度

---